ΘΕΜΑ 16.3 Ο άσωτος νους του ανθρώπου

ΠΡΟΣΕΥΧΗ:

8ο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου για τα κατηχητικά μας

• Την Κυριακή 23  Φεβρουαρίου 2025 και ώρα 11:30 το πρωί θα πραγματοποιηθεί το 8ο ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ στο ΔΗΜΟΤΙΚΟ γήπεδο της Άμφισσας μεταξύ των κατηχητικών μας ομάδων και αφορά παιδιά 12 έως 18 ετών (ΣΤ´Δημοτικού, Γυμνασίου & Λυκείου). 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

Τριώδιο ονομάζεται, σύμφωνα με τους κανόνες της ορθόδοξης χριστιανικής εκκλησίας, η κινητή περίοδος που ξεκινά την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο.

Το Τριώδιο έχει λάβει την ονομασία αυτή από το ομώνυμο εκκλησιαστικό βιβλίο, το Τριώδιο, το οποίο περιλαμβάνει τους ύμνους που ψάλλονται στις εκκλησίες κατά τη συγκεκριμένη περίοδο.

Οι ύμνοι αυτοί έχουν τρεις ωδές σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ύμνους τις εκκλησίας, οι οποίοι έχουν εννέα ωδές. Αυτός είναι και ο λόγος που το βιβλίο αυτό, και κατ’ επέκταση και η συγκεκριμένη χρονική περίοδος, ονομάστηκαν Τριώδιο.

1,2 Κυρίως Θέμα: Η παραβολή του ασώτου υιού

Πριν ξεκινήσουμε την διήγηση να πούμε για την σημασία και την έννοια της λέξης “άσωτος”.

άσωτος < αρχαία ελληνική ἄσωτος < ἀ- + σῴζω

1. άσωτος=  αυτός που σπαταλά χωρίς μέτρο, κάνοντας υπερβολές ≈ συνώνυμα: σπάταλος

2. άσωτος= αυτός που σπαταλά την (πατρική) περιουσία σε ασωτίες, που οδηγείται στην (οικονομική ή ηθική) καταστροφή ≈ συνώνυμα: έκλυτος, διεφθαρμένος.

[Στάδιο 1^ο: «Βιώνοντας» (1) Το πρώτο στάδιο ονομάζεται «βιώνοντας» και επιδιώκει να αντιληφθεί ποια  εμπειρία έχουν τα παιδιά σχετικά με το θέμα που πρόκειται να διδαχθεί. Το στάδιο αυτό αφορά το βίωμα και την εμπειρία των παιδιών ακόμη και για πράγματα που δεν έχουν καμμία θρησκευτική σχέση]

Χαίρετε! Τι κάνουν τα παιδιά μας;

Πώς πέρασε η εβδομάδα μας; Καμιά φορά βλέπουμε ότι τα αδέρφια μας μπορεί να καταφέρουν με επιτυχία να κάνουν κάτι, για παράδειγμα να πάρουν καλούς βαθμούς στο σχολείο, να βοηθήσουν κάπου τους γονείς μας και αυτοί να τον/ την επιβραβεύσουν, να ντυθούν πιο όμορφα από εμάς, να έχουν περισσότερους φίλους από εμάς και άλλα.

Εμείς λοιπόν, βλέποντας ότι τα αδέρφια μας τα καταφέρνουν σε κάτι, χαιρόμαστε μαζί τους ή στεναχωριόμαστε και θυμώνουμε; Αυτό είναι ένα ερώτημα που θα πρέπει να απαντήσει ο καθένας μας προσωπικά. Σήμερα λοιπόν θα μιλήσουμε για δυο αδέρφια που ήταν τελείως διαφορετικά μεταξύ τους ως προς τον χαρακτήρα.

[Στάδιο 2^ο: «Γνωρίζοντας μέσω της εμπειρίας» (2) Στο δεύτερο στάδιο επιδιώκεται να συνδεθεί η εμπειρία των μαθητών/μαθητριών με τις απαντήσεις που έδωσαν στην προηγούμενη ερώτηση, με τη θρησκευτική γνώση που θέλουμε να αποκτήσουν τα παιδιά. Ουσιαστικά η εμπειρία που έχουν τα παιδιά, συνδέεται με τη θρησκευτική γνώση.

Οι περισσότεροι από εσάς, αν θυμάστε στο μάθημα των Θρησκευτικών που κάνετε είτε στο δημοτικό είτε στο Γυμνάσιο – Λύκειο, διδάσκεστε μια πολλή γνωστή παραβολή, ίσως η γνωστότερη, για την αγάπη και ευσπλαχνία ενός πατέρα για το παιδί του. Μήπως θυμάται κάποιος/α από εσάς πως ονομάζεται; Πολύ σωστά! Είναι η παραβολή του ασώτου υιού!

Κάθε χρόνο, τη δεύτερη Κυριακή του Τριωδίου ακούμε στο Ευαγγέλιο μια παραβολή που είναι γνωστή σε όλους μας ως η παραβολή του ασώτου υιού ή ως η παραβολή του σπλαχνικού πατέρα. Πιο συγκεκριμένα η παραβολή είναι η εξής (μετάφραση του αρχαίου κειμένου):

[ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΚΑΙ ΑΝ ΧΡΕΙΑΣΤΕΙ ΤΗΝ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ]

Είπε ο Κύριος αυτή την παραβολή:

«Κάποιος άνθρωπος είχε δύο γιούς. Ο μικρότερος απ΄ αυτούς είπε στον πατέρα του: «πατέρα, δώσε μου το μερίδιο της περιουσίας που μου αναλογεί»· κι εκείνος τους μοίρασε την περιουσία.

Ύστερα από λίγες μέρες ο μικρότερος γιός τα μάζεψε όλα και έφυγε σε χώρα μακρινή. Εκεί σκόρπισε την περιουσία του κάνοντας άσωτη ζωή. Όταν τα ξόδεψε όλα, έτυχε να πέσει μεγάλη πείνα στη χώρα εκείνη, και άρχισε κι αυτός να στερείται. Πήγε λοιπόν κι έγινε εργάτης σε έναν από τους πολίτες εκείνης της χώρας, ο οποίος τον έστειλε στα χωράφια του να βόσκει χοίρους. Έφτασε στο σημείο να θέλει να χορτάσει με τα ξυλοκέρατα που έτρωγαν οι χοίροι, αλλά κανένας δεν του έδινε.

Τελικά συνήλθε και είπε: «πόσοι εργάτες του πατέρα μου έχουν περίσσιο ψωμί, κι εγώ εδώ πεθαίνω της πείνας! Θα σηκωθώ και θα πάω στον πατέρα μου και θα του πω: πατέρα, αμάρτησα στο Θεό και σ΄ εσένα· δεν είμαι άξιος πιά να λέγομαι γιός σου· κάνε με σαν έναν από τους εργάτες σου.» Σηκώθηκε, λοιπόν, και ξεκίνησε να πάει στον πατέρα του. Ενώ ήταν ακόμη μακριά, τον είδε ο πατέρας του, τον σπλαχνίστηκε, έτρεξε, τον αγκάλιασε σφιχτά και τον καταφιλούσε. Τότε ο γιός του, του είπε: «πατέρα, αμάρτησα στο Θεό και σ΄ εσένα και δεν αξίζω να λέγομαι παιδί σου».

Ο πατέρας όμως γύρισε στους δούλους του και τους διέταξε: «βγάλτε γρήγορα την καλύτερη στολή και ντύστε τον· φορέστε του δαχτυλίδι στο χέρι και δώστε του υποδήματα. Φέρτε το σιτευτό μοσχάρι και σφάξτε το να φάμε και να ευφρανθούμε, γιατί αυτός ο γιός μου ήταν νεκρός και αναστήθηκε, ήταν χαμένος και βρέθηκε». Έτσι άρχισαν να ευφραίνονται.

Ο μεγαλύτερος γιός του βρισκόταν στο χωράφι· και καθώς ερχόταν και πλησίαζε στο σπίτι, άκουσε μουσικές και χορούς. Φώναξε, λοιπόν, έναν από τους υπηρέτες και ρώτησε να μάθει τι συμβαίνει. Εκείνος του είπε: «γύρισε ο αδελφός σου, κι ο πατέρας σου έσφαξε το σιτευτό μοσχάρι, γιατί του ήρθε πίσω γερός». Αυτός τότε θύμωσε και δεν ήθελε να μπεί μέσα.

Ο πατέρας του βγήκε και τον παρακαλούσε, εκείνος όμως του αποκρίθηκε: «εγώ τόσα χρόνια σου δουλεύω, και ποτέ δεν παράκουσα καμιά εντολή σου· κι όμως σ΄ εμένα δεν έδωσες ποτέ ένα κατσίκι για να ευφρανθώ με τους φίλους μου. Όταν όμως ήρθε αυτός ο γιός σου, που κατασπατάλησε την περιουσία σου με πόρνες, έσφαξες για χάρη του το σιτευτό μοσχάρι». Κι ο πατέρας του, του απάντησε: «παιδί μου, εσύ είσαι πάντοτε μαζί μου κι ο,τι είναι δικό μου είναι και δικό σου. Έπρεπε όμως να ευφρανθούμε και να χαρούμε, γιατί ο αδελφός σου αυτός ήταν νεκρός και αναστήθηκε, ήταν χαμένος και βρέθηκε».

3. «Εξερευνώντας & αναλύοντας»

[Στάδιο 3^ο: «Εξερευνώντας & αναλύοντας»(3) το τρίτο στάδιο, βασική επιδίωξη αποτελεί η εξερεύνηση και σε βάθος ανάλυση της νέας γνώσης. Ουσιαστικά είναι το κυρίως θέμα που θέλουμε να διδάξουμε.]

Σήμερα θα δώσουμε μια διαφορετική ερμηνεία για ότι αφορά την γνωστή αυτή παραβολή του Ασώτου Υιού.

[Αναλύοντας ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς την παραβολή του ασώτου λέγει ότι άσωτος είναι ο νους του ανθρώπου που απομακρύνεται από τον Θεό και επίσης ότι η περιουσία του ανθρώπου, την οποία πήρε από τον πατέρα του και την σκόρπισε ασώτως, είναι ο νους.]

Ο άσωτος νους

Αναλύοντας ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς την παραβολή του ασώτου λέγει ότι άσωτος EINAI ο νους του ανθρώπου που απομακρύνεται από τον Θεό και, για να εκφραστούμε καλύτερα, λέγει ότι η περιουσία του ανθρώπου, την οποία πήρε από τον πατέρα του και την σκόρπισε ασώτως, είναι ο νους. Η ψυχή του ανθρώπου έχει 1. νου, 2. λόγο και 3. πνεύμα, κατά το πρότυπο του Τριαδικού Θεού. Ο νους στην φυσική του κατάσταση είναι φωτισμένος και διευθύνει τον λόγο. 

Ο νους, λοιπόν, είναι η κεντρική δύναμη της ψυχής, που την διευθύνει και τελικά κατευθύνει όλο τον άνθρωπο. Αυτός κρατεί την επιθυμία στραμμένη προς τον Θεό. Όταν όμως ο νους αποχαυνωθεί, τότε η δύναμη της ψυχής, που κατευθύνεται προς την αγάπη, εκπίπτει από τον Θεό και σκορπίζεται σε άλλα πράγματα, οπότε αναπτύσσονται τα πάθη της φιληδονίας, της φιλαργυρίας και της φιλοδοξίας. Στην φυσική του κατάσταση ο νους διευθύνει τον θυμό εναντίον του διαβόλου. Όταν όμως ο νους σκορπιστεί και αποχαυνωθεί, τότε ο θυμός στρέφεται κατά των άλλων ανθρώπων και μάχεται εναντίον τους. Επομένως, ο άνθρωπος γίνεται άσωτος και ο νους του δαιμονιώδης και θηριώδης.

Για παράδειγμα, έρχεται κάποιος λογισμός, ότι για να γίνει κάποιος πλούσιος πρέπει να κλέψει και να αδικήσει τους άλλους. Η ομορφιά του πλούτου και όλα όσα συνδέονται με αυτόν έρχονται ως εικόνες μέσα στην ψυχή, με σκοπό να καταληφθεί ο νους. Αν αιχμαλωτιστεί, τότε γίνεται επιθυμία, στην συνέχεια διάπραξη και τέλος η επαναλαμβανόμενη πράξη γίνεται πάθος. Έτσι, ο άνθρωπος γίνεται ολοκληρωτικά αιχμάλωτος του διαβόλου, όπως ακριβώς ο άσωτος έγινε αιχμάλωτος στους πολίτες της πόλης εκείνης. 

Επομένως η ελευθερία του ανθρώπου είναι στην πραγματικότητα εσωτερική. Μπορεί κανείς να είναι εξωτερικά ελεύθερος, να κατοικεί σε ελεύθερες πατρίδες, αλλά, όταν δεν έχει την εσωτερική ελευθερία, ζει την τραγικότητα στην ζωή του. Αντίθετα με ελευθερία υπαρξιακή μπορεί να παραμένει κανείς στις πιο ανελεύθερες τυραννίες και να αισθάνεται ελεύθερος. Οι μάρτυρες στην περίοδο των διωγμών είχαν εσωτερική ελευθερία, ενώ πολλοί σύγχρονοι Χριστιανοί, που έχουν εξωτερικές ελευθερίες, δεν τηρούν το θέλημα του Θεού και είναι δούλοι. 

Συνέπειες της απομάκρυνσης του νου από την καρδιά

Στην παραβολή του ασώτου λέγεται ότι: “από την πείνα πλέον ζαλισμένος πήγε και προσκολλήθηκε σαν δούλος σε έναν από τους κατοίκους της χώρας εκείνης. Και αυτός τον έστειλε στα χωράφια του, να βόσκη χοίρους. Και επιθυμούσε να γεμίση την κοιλιά του από τα ξυλοκέρατα (βελανίδια), που έτρωγαν οι χοίροι, αλλά κανείς δεν του έδινε, διότι οι υπηρέται τα προώριζαν για τους χοίρους.”

Οι πολίτες και πολιτάρχες της πόλης εκείνης, που βρισκόταν μακριά από την οικία, είναι οι δαίμονες. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία λέμε ότι οι δαίμονες είναι πονηρά πνεύματα που μισούν υπερβολικά τον άνθρωπο και κάνουν τα πάντα για να τον απομακρύνουν από τον Θεό. Οι δαίμονες αρχικά ήταν άγγελοι που δόξαζαν τον Θεό, αλλά από την υπερηφάνεια τους έπεσαν και έγιναν δαίμονες. Αυτοί γέννησαν από μόνοι τους το κακό και θέλουν να οδηγήσουν τον άνθρωπο στην αποστασία. Το μεγαλύτερο πάθος είναι η υπερηφάνεια, γιατί αυτή ήταν η πρώτη αμαρτία της πτώσης των δαιμόνων και του ανθρώπου.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία λέμε ότι τα πάθη είναι οι παρά φύσιν (εκτός φύσεως) ενέργειες της ψυχής του ανθρώπου. Δηλαδή, υπάρχει η αγάπη μέσα στον άνθρωπο για να στρέφεται στον Θεό και να Τον επιθυμεί. Όταν όμως αυτή η αγάπη, αντί να στρέφεται στον Θεό, στρέφεται με εμπάθεια (=με πάθος) στα κτίσματα, τότε μιλάμε για πάθος της ψυχής, εμπαθής κατάσταση, γεμάτη πάθη! 

Η ουσία της αμαρτίας

Ο άσωτος άνθρωπος δεν μπορεί να χορτάσει από τα κέρατα τα οποία τρώγουν οι χοίροι, δηλαδή δεν είναι δυνατόν να ικανοποιήσει πλήρως την επιθυμία. Πάντοτε παραμένει νηστικός. Όσο κανείς αποκτά μεγαλύτερη περιουσία τόσο και αυξάνεται η στέρηση, αλλά και η επιθυμία για να αποκτήσει περισσότερα. Τότε ο άνθρωπος θέλει, εάν είναι δυνατόν, να αποκτήσει όλο τον κόσμο. Επειδή όμως ένας είναι ο κόσμος, ενώ οι φιλάργυροι είναι πολλοί, γι’ αυτό δεν μπορεί ποτέ να χορτάσει. 

Κατά συνέπεια, όταν ο νους αιχμαλωτιστεί από έναν λογισμό ή μια φαντασία, παρασύρει την επιθυμία και τον θυμό μακριά από τον Θεό και έτσι ολόκληρος ο άνθρωπος αιχμαλωτίζεται και γίνεται άρρωστος με φοβερές συνέπειες τόσο για τον εαυτό του όσο και για την κοινωνία. Αυτή είναι η τραγικότητα της αμαρτίας. Και φυσικά, όπως είπαμε προηγουμένως, αυτό ξεκινά από τον νου που αιχμαλωτίζεται. 

Γι’ αυτό και η άσκηση συνίσταται στο πώς να κρατούμε τον νου καθαρό, πως από τον σκοτασμό θα φωτιστεί και θα έχει αδιάλειπτη μνήμη Θεού. Η ορθόδοξη άσκηση δεν εξαντλείται σε μερικά εξωτερικά έργα, αλλά στην κάθαρση της καρδιάς και τον φωτισμό του νου. Γιατί, όταν ο νους είναι σωστά προσανατολισμένος, τότε λειτουργεί κανονικά ολόκληρος ο οργανισμός του ανθρώπου.

Η αληθινή μετάνοια 

Αν αμαρτία είναι ο σκοτασμός του νου, η απομάκρυνσή του από τον Θεό, μετάνοια είναι ο φωτισμός του νου, η επάνοδός του στον Θεό. Στην παραβολή του ασώτου υιού φαίνεται καθαρά τι ακριβώς είναι η μετάνοια. Λέγεται χαρακτηριστικά: “Κάποια όμως ημέρα συνήλθε από τη ζάλη και το κατάντημα της αμαρτωλής ζωής του και είπε· Πόσοι μισθωτοί του πατέρα μου έχουν με το παραπάνω ψωμιά και φαγητά, εγώ δε χάνομαι από την πείνα; Και αμέσως πήρε την απόφαση της επιστροφής και είπε· Θα σηκωθώ, θα πάω στον πατέρα μου και θα του πω· πατέρα μου, αμάρτησα στον ουρανό, μπρός στον Θεόν και τους αγγέλους του· αμάρτησα και ενώπιόν σου, διότι περιφρόνησα την πατρικήν σου αγάπη και δεν λογάριασα την λύπη, που θα σου προξενούσα με την φυγή μου. Δεν είμαι πλέον άξιος να ονομασθώ γιός σου και να φέρω το τιμημένο όνομά σου· κάμε με σαν ένα από τους υπηρέτας σου. Και έθεσε σε εφαρμογή την καλή του απόφαση. Σηκώθηκε και ήλθε προς τον πατέρα του.. ” Στο κείμενο αυτό μπορούμε να δούμε μερικά γνωρίσματα της αληθινής μετάνοιας. 

Πρώτον, ήλθε στον εαυτό του. Αυτό φανερώνει ότι ο νους επέστρεψε μέσα στην καρδιά από τη διάχυσή του.

Δεύτερον, αναπτύσσεται έντονα η αρετή της αυτομεμψίας (=να κατηγορεί δηλαδή κανείς τον εαυτό του θεωρώντας τον υπεύθυνο για τυχόν σφάλματα ή λάθη και να μην ρίχνει την ευθύνη στους άλλους) Καταδικάζει τον εαυτό του, τον θεωρεί ανάξιο να είναι παιδί του Θεού.

Τρίτον, αυτή η αυτομεμψία δεν είναι έργο ανθρώπινο, αλλά ώρα της Χάριτος του Θεού. Δια της Θείας Χάριτος, αντιπαραβάλλει την φρικτή κατάσταση στην οποία βρίσκεται με την οικία του πατέρα του. Πραγματικά, ο Θεός, δια της φιλανθρωπίας Του, μερικές φορές αποκαλύπτει μερικές ακτίνες της δόξας Του, ώστε ο άνθρωπος να αντιληφθεί την φρικτή του κατάσταση. Δεν μπορεί κανείς να καταλάβει την κατάστασή του αν δεν εμπνευστεί από την Χάρη του Θεού. Η μετάνοια είναι μια θεία έμπνευση. 

Τέταρτον, δεν αρκείται σε επιθυμίες καλές, αλλά ενεργοποιεί και το θυμικό (=βούληση, συναίσθημα) μέρος της ψυχής του. Δεν μπορεί κανείς να επιστρέψει στον Θεό αν και το θυμικό δεν συνεργήσει προς τούτο. Γι’ αυτό λέγεται ότι ο άσωτος αμέσως μετά τις σκέψεις που έκανε «αναστάς ήλθε προς τον πατέρα του». 

Πέμπτον, η τελική κατάληξη της επιστροφής είναι η είσοδος στην οικία και η συμμετοχή του στο πανηγύρι που γίνεται εκεί, καθώς επίσης και η συμμετοχή του στο ευχαριστιακό δείπνο, στην θεία Λειτουργία και την βρώση και πόση του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Έτσι πια καταλαβαίνουμε ότι η συγχώρηση της αμαρτίας, όπως και η λέξη το λέγει (συγ-χώρηση), είναι συμπόρευση και συμμετοχή στην Εκκλησία. Με την αιχμαλωσία και τον σκοτασμό του νου φεύγουμε από την Εκκλησία και με την ελευθέρωση και τον φωτισμό του νου επανερχόμαστε στην Εκκλησία. 

4. Πρακτική εφαρμογή

[Στάδιο 3^ο: «Εξερευνώντας & αναλύοντας»(3) το τρίτο στάδιο, βασική επιδίωξη αποτελεί η εξερεύνηση και σε βάθος ανάλυση της νέας γνώσης. Ουσιαστικά είναι το κυρίως θέμα που θέλουμε να διδάξουμε.]

Τι μας διδάσκει η παραβολή;

Τα όσα είπαμε στo μάθημα αυτό δείχνουν ότι η αμαρτία είναι η απομάκρυνση του νου και του ανθρώπου από τον Θεό, ο σκοτισμός του νου, και η μετάνοια είναι η επιστροφή του νου και του ανθρώπου στον Θεό, που γίνεται με τον φωτισμό του νου. 

Επομένως χρειάζεται πολύ προσοχή στις σκέψεις μας και που κατευθύνουμε τον νου μας, διότι εκεί είναι που “παίζεται” όλο το παιχνίδι. Ποιος θα κερδίσει το παιχνίδι στο γήπεδο του μυαλού μας. Όταν λοιπόν έχουμε καλούς λογισμούς και αγαθούς τα πράγματα πάνε καλά. Εαν έχουμε πονηρούς, αισχρούς και καχύποπτους λογισμούς τα πράγματα δυσκολεύουν και τελικά απομακρυνόμαστε από τον Θεό.

Από εδώ καταλαβαίνουμε καλά γιατί το άγιο Βάπτισμα λέγεται φώτισμα.  Ο νους φωτίζεται, όλες οι δυνάμεις της ψυχής, το επιθυμητικό, το λογιστικό και το θυμικό αγιάζονται και χαριτώνονται και έτσι αγιάζεται ολόκληρος ο άνθρωπος. 

ΠΡΟΣΕΥΧΗ: